Khi trải qua một điều tồi tệ, bạn có bao giờ được khuyên “Hãy tích cực lên!” nhưng thay vì cảm thấy nhẹ nhõm, bạn lại rối ren, bị đè nặng bởi áp lực vô hình và những khó khăn chưa được giải quyết? Sự tích cực, dù là điều tốt đẹp trong nhiều hoàn cảnh, không phải lúc nào cũng mang lại lợi ích. Khi bị ép buộc hoặc lạm dụng, nó có thể biến thành “toxic positivity” – sự tích cực độc hại – khiến chúng ta xa rời cảm xúc thật và làm tổn thương chính mình cũng như người khác.
Toxic positivity là gì?
“Toxic positivity” (sự tích cực độc hại) là trạng thái quá tập trung vào việc duy trì suy nghĩ tích cực, đến mức phủ nhận, xem nhẹ hoặc gạt bỏ những cảm xúc tiêu cực và trải nghiệm chân thật của con người. Đây không phải là sự lạc quan tự nhiên giúp ta vượt qua khó khăn, mà là áp lực phải “vui vẻ” ngay cả khi lòng đang ngập tràn đau khổ.
Trong cuộc sống, sự tích cực độc hại thường xuất hiện qua những tình huống quen thuộc:
- Khi bạn chia sẻ về áp lực, người lớn tuổi đáp: “Bây giờ tụi bây sướng quá rồi, thời tao còn khổ hơn!”.
- Một người bạn khuyên: “Hãy luôn nhìn vào mặt tích cực” mỗi khi bạn gặp vấn đề, mà không thực sự lắng nghe.
- Chính bạn tự nhủ “Mọi chuyện rồi sẽ ổn thôi”, nhưng không biết làm thế nào để vượt qua, khiến câu nói ấy trở thành sáo rỗng.
Kinh Thánh cũng nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của sự chân thật trong cảm xúc. Trong Truyền Đạo 3:4, Chúa phán: “Có kỳ để khóc, có kỳ để cười; có kỳ để than vãn, có kỳ để nhảy múa.” Điều này cho thấy rằng mọi cảm xúc – dù tích cực hay tiêu cực – đều có chỗ đứng trong cuộc sống, và việc phủ nhận chúng là đi ngược lại ý muốn của Đấng Tạo Hóa.
Khi nào sự tích cực trở nên độc hại?
Sự tích cực bắt đầu chuyển thành độc hại khi nó buộc bạn phải che giấu cảm xúc thật, từ chối những trải nghiệm tiêu cực hoặc ép buộc bản thân và người khác phải luôn giữ thái độ lạc quan. Cụ thể, nó xảy ra khi:
- Bạn cố gắng gạt bỏ cảm giác khó chịu để tỏ ra mạnh mẽ, dù trong lòng đang ngổn ngang.
- Ai đó phủ nhận nỗi buồn của bạn bằng những câu nói như “Đừng nghĩ nhiều, mọi thứ sẽ qua thôi”.
- Bạn cảm thấy tội lỗi vì không thể vui vẻ, tức giận hay thất vọng như những người xung quanh mong đợi.
Theo nhà trị liệu tâm lý Carolyn Karoll, cảm xúc – dù tích cực hay tiêu cực – là một phần tự nhiên của con người và chỉ tồn tại nhất thời. Kinh Thánh cũng khẳng định điều này trong Thi Thiên 34:18: “Đức Giê-hô-va ở gần những người có lòng đau-thương, và cứu những kẻ có tinh-thần sầu-não.” Chúa không yêu cầu chúng ta phải luôn vui vẻ, mà Ngài ở bên để an ủi khi chúng ta đối diện với nỗi đau.
Tác dụng phụ của việc luôn cố gắng suy nghĩ tích cực, “lạc quan quá đà”
Sự tích cực độc hại không chỉ là áp lực tinh thần, mà còn mang lại những hệ lụy rõ rệt:
- Hình thành cảm xúc thứ cấp: Khi bạn buồn vì một chuyện gì đó (cảm xúc chính), rồi tự trách mình vì không thể vui lên (cảm xúc thứ cấp), bạn rơi vào vòng xoáy của xấu hổ, lo âu hay thất vọng. Điều này khiến bạn mất đi lòng tự trắc ẩn và bị phân tâm khỏi việc giải quyết vấn đề.
- Tăng mức độ cảm xúc tiêu cực: Nhà tâm lý học Jaime Zuckerman giải thích rằng, khi cảm xúc tiêu cực bị chối bỏ, chúng không biến mất mà âm thầm lớn dần. Thi Thiên 32:3 mô tả: “Khi tôi nín lặng, các xương tôi mòn-mỏi vì tôi rên-xiết suốt ngày.” Sự kìm nén không giải thoát chúng ta, mà chỉ làm gia tăng nỗi đau.
- Đánh mất thông tin quan trọng: Cảm xúc là tín hiệu giúp bạn nhận biết điều gì đang xảy ra. Việc cố gắng “tích cực hóa” mọi thứ giống như bỏ qua đèn đỏ khi lái xe – bạn mất đi dữ liệu cần thiết để đưa ra quyết định đúng đắn.
- Khó kết nối với người khác: Khi phủ nhận cảm xúc, bạn vô tình tạo ra một vỏ bọc “ổn thôi”, khiến người khác khó đồng cảm hay hỗ trợ. Ga-la-ti 6:2 khuyên: “Hãy mang gánh nặng cho nhau, như vậy anh em sẽ làm trọn luật pháp của Đấng Christ.” Sự chân thành trong cảm xúc là cầu nối để chúng ta giúp đỡ lẫn nhau.
- Ảnh hưởng đến động lực: Nghiên cứu cho thấy những người chỉ mơ mộng về một tương lai tích cực mà không đối diện thực tế thường thiếu động lực để hành động. Châm-ngôn 13:12 viết: “Hy vọng bị trì hoãn làm lòng đau-đớn, nhưng điều ao-ước được thành tựu là cây sự sống.” Sự tích cực mù quáng có thể ngăn cản chúng ta đạt được mục tiêu thực sự.
Làm cách nào để tránh bẫy tích cực độc hại?
Thay vì ép buộc bản thân và người khác phải luôn lạc quan, chúng ta có thể áp dụng những cách tiếp cận lành mạnh hơn, dựa trên sự khôn ngoan từ Kinh Thánh:
- Chấp nhận cảm xúc của bản thân và người khác: Công nhận cảm xúc thật – dù là buồn bã, tức giận hay thất vọng – là bước đầu tiên để vượt qua chúng. Rô-ma 12:15 dạy: “Hãy vui với kẻ vui, khóc với kẻ khóc.” Hãy viết ra hoặc chia sẻ với người đáng tin cậy để giải tỏa, thay vì giữ trong lòng.
- Tránh những lời động viên sáo rỗng: Thay vì nói “Mọi chuyện sẽ ổn thôi”, hãy thử: “Tao hiểu mày đang buồn, có muốn làm gì để nhẹ lòng hơn không?”. Lời nói chân thành và thực tế sẽ hiệu quả hơn. Châm-ngôn 25:20 cảnh báo: “Kẻ hát bài ca vui cho lòng đang buồn-bực, khác nào kẻ cởi áo người ta trong ngày lạnh.”
- Hiểu rằng cảm xúc không rạch ròi: Theo nhà tâm lý học Jaime Long, sự tích cực lành mạnh không yêu cầu bạn chỉ giữ một trạng thái duy nhất. Bạn có thể vừa buồn vì mất việc, vừa hy vọng về cơ hội mới – và điều đó hoàn toàn bình thường. Phi-líp 4:6-7 khuyên: “Chớ lo-phiền chi hết, nhưng trong mọi sự hãy dùng lời cầu-nguyện… mà trình các sự mình cần.” Chúa cho phép chúng ta mang cả nỗi lo lẫn niềm tin đến trước Ngài.
- Nhìn nhận thực tế với phương pháp WOOP: Giáo sư Gabriele Oettingen đề xuất phương pháp WOOP (Wish – Outcome – Obstacle – Plan): xác định mong muốn, hình dung kết quả, nhận diện trở ngại và lập kế hoạch vượt qua. Điều này phù hợp với Châm-ngôn 16:9: “Lòng người toan-định đường lối mình, nhưng Đức Giê-hô-va dẫn bước chân người.” Sự tích cực thực tế cần đi đôi với hành động cụ thể.
Sự tích cực chân thật
Con người không được lập trình để hạnh phúc 24/7. Chúng ta có một “dải” cảm xúc đa dạng – từ vui vẻ, hy vọng đến buồn bã, lo âu – và tất cả đều bình thường, như Kinh Thánh đã khẳng định. Vấn đề xảy ra khi ta mắc kẹt trong sự tích cực độc hại, tự ép mình hoặc người khác phải luôn vui vẻ mà không quan tâm đến thực tại.
Như ca sĩ Tóc Tiên từng chia sẻ trong mùa dịch, sức khỏe tinh thần là chìa khóa để vượt qua khó khăn. Cô học cách chấp nhận những ngày tồi tệ, tìm niềm vui trong nấu nướng và giữ vững phương châm “đầu lạnh tim nóng”. Sự tích cực không phải là phủ nhận cảm xúc, mà là đối diện với chúng một cách chân thành và cân bằng, như lời Chúa trong Thi Thiên 30:5: “Buổi tối có sự khóc-lóc đến, nhưng buổi sáng có sự vui-mừng.”
Hãy để sự lạc quan là động lực, không phải gánh nặng. Khi bạn cho phép mình cảm nhận mọi cung bậc cảm xúc dưới sự dẫn dắt của Chúa, bạn sẽ thấy mình mạnh mẽ và kết nối hơn – với chính mình, với người khác, và với Đấng Tạo Hóa.
