Self-harm (tự hủy hoại bản thân) là một hành vi mà một người cố ý gây tổn thương cho chính cơ thể mình để đối phó với những căng thẳng tâm lý hoặc cảm xúc. Đây là một vấn đề phức tạp liên quan đến sức khỏe tâm thần và không nên bị xem nhẹ. Hành vi này thường không nhằm mục đích tự tử, nhưng nó là dấu hiệu của sự đau khổ và cần được hỗ trợ. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về self-harm, bao gồm nguyên nhân, biểu hiện, tác động, và cách hỗ trợ người gặp vấn đề này.

Self-harm là gì?

Self-harm là việc tự gây tổn thương cơ thể một cách có chủ đích nhưng không nhằm mục đích tử vong. Nó thường được sử dụng như một phương tiện để giải tỏa cảm xúc tiêu cực, tạo cảm giác kiểm soát, hoặc thậm chí như một cách để “cảm nhận” khi người đó cảm thấy tê liệt cảm xúc.

Những hành vi phổ biến trong self-harm bao gồm:

• Tự cắt hoặc rạch da bằng các vật sắc nhọn như dao, kéo, hoặc mảnh thủy tinh.
• Đốt hoặc gây bỏng da bằng lửa, thuốc lá, hoặc nước sôi.
• Tự đập đầu hoặc đấm vào tường, đồ vật cứng.
• Cào xước da cho đến khi chảy máu hoặc tạo vết thương.
• Uống quá liều thuốc hoặc chất độc, nhưng không có ý định tự sát.

Self-harm thường gặp ở thanh thiếu niên nhưng có thể xảy ra ở bất kỳ độ tuổi nào. Hành vi này là biểu hiện của sự rối loạn tâm lý và thường liên quan đến các yếu tố như áp lực, chấn thương tâm lý, hoặc rối loạn cảm xúc.

Nguyên nhân của self-harm

Self-harm xuất phát từ những nguyên nhân khác nhau, thường mang tính cá nhân và phụ thuộc vào hoàn cảnh sống của mỗi người.

Áp lực tâm lý và cảm xúc

Những người thực hiện self-harm thường cảm thấy bị quá tải bởi các cảm xúc tiêu cực như buồn bã, lo âu, tức giận, hoặc cảm giác tội lỗi. Việc tự làm đau bản thân có thể mang lại cảm giác giải tỏa tạm thời, giống như “tháo van áp suất” trong tâm hồn.

Sự cô đơn và thiếu kết nối

Cảm giác cô lập hoặc thiếu sự quan tâm, hỗ trợ từ gia đình, bạn bè có thể là nguyên nhân dẫn đến self-harm. Đối với một số người, self-harm trở thành cách duy nhất để thể hiện sự đau khổ mà họ không thể diễn đạt bằng lời nói.

Chấn thương tâm lý trong quá khứ

Những người từng trải qua bạo lực, lạm dụng, mất mát lớn hoặc các chấn thương khác có nguy cơ cao hơn thực hiện self-harm. Họ có thể sử dụng hành vi này để kiểm soát những ký ức đau buồn hoặc cảm giác bất lực.

Bệnh lý tâm thần

Self-harm thường là triệu chứng đi kèm với các rối loạn tâm lý như:

• Trầm cảm: Khi một người cảm thấy tuyệt vọng hoặc tê liệt cảm xúc, họ có thể sử dụng self-harm để cảm nhận “cảm giác sống”.
• Rối loạn lo âu: Áp lực liên tục từ lo âu có thể khiến người ta tìm đến self-harm như một cách để đối phó.
• Rối loạn nhân cách ranh giới (Borderline Personality Disorder – BPD): Đây là một rối loạn thường xuyên đi kèm với self-harm, do khó khăn trong kiểm soát cảm xúc.
• PTSD (Rối loạn căng thẳng sau sang chấn): Những ký ức đau thương hoặc căng thẳng mãn tính có thể dẫn đến hành vi tự hủy hoại.

Ảnh hưởng từ môi trường xung quanh

Người sống trong môi trường có nhiều bạo lực, áp lực, hoặc tiếp xúc với các thông tin, hình ảnh về self-harm trên mạng xã hội cũng dễ bị ảnh hưởng và bắt chước hành vi này.

Biểu hiện nhận biết của self-harm

Việc nhận diện self-harm có thể khó khăn vì những người mắc phải thường che giấu hành vi của mình. Tuy nhiên, một số dấu hiệu bạn có thể lưu ý bao gồm:

• Thường xuyên xuất hiện các vết thương, sẹo, bầm tím trên cơ thể, đặc biệt ở tay, chân, hoặc vùng không dễ thấy.
• Có hành vi kỳ lạ, như luôn mặc quần áo dài để che vết thương dù thời tiết nóng bức.
• Xa lánh xã hội, tránh giao tiếp hoặc thay đổi đột ngột về hành vi, tính cách.
• Thường xuyên bày tỏ sự chán nản, cảm giác trống rỗng, hoặc tự trách móc bản thân.

Tác động của self-harm

Self-harm không chỉ ảnh hưởng đến cơ thể mà còn để lại hậu quả lâu dài về tinh thần:

• Tăng nguy cơ tự tử: Dù self-harm không trực tiếp nhằm mục đích tự tử, nhưng việc kéo dài hành vi này có thể khiến người thực hiện rơi vào trạng thái tuyệt vọng, dẫn đến hành vi tự tử thực sự.
• Tổn thương vĩnh viễn: Những vết sẹo hoặc tổn thương sâu có thể không hồi phục hoàn toàn, để lại dấu ấn lâu dài trên cơ thể.
• Ảnh hưởng các mối quan hệ: Hành vi này có thể làm tăng khoảng cách với gia đình, bạn bè do sự lo lắng hoặc hiểu lầm.

Làm gì để hỗ trợ người gặp self-harm?

Lắng nghe và thấu hiểu

Hãy tạo không gian an toàn và không phán xét để người gặp self-harm cảm thấy được lắng nghe. Họ thường cảm thấy xấu hổ hoặc sợ hãi khi nói về cảm xúc của mình, vì vậy sự đồng cảm là rất quan trọng.

Khuyến khích tìm kiếm sự trợ giúp chuyên môn

Đưa ra lời khuyên nhẹ nhàng để họ tìm gặp chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ. Các liệu pháp như CBT (Liệu pháp nhận thức hành vi) hoặc DBT (Liệu pháp hành vi biện chứng) có thể giúp họ học cách đối phó với cảm xúc một cách lành mạnh hơn.

Không ép buộc hoặc tạo áp lực

Self-harm là một hành vi mang tính chất nghiện ngập ở một số người. Thay vì ép họ dừng ngay lập tức, hãy giúp họ khám phá những cách đối phó khác như viết nhật ký, vẽ tranh, hoặc tập thể dục.

Hỗ trợ xây dựng kết nối xã hội

Cảm giác được yêu thương và hỗ trợ từ người thân, bạn bè là chìa khóa giúp người gặp self-harm cảm thấy bớt cô đơn và có động lực để thay đổi.

Phòng ngừa self-harm

• Giáo dục về sức khỏe tâm lý: Tăng cường nhận thức cộng đồng về self-harm và các vấn đề tâm lý để giảm kỳ thị và hiểu lầm.
• Xây dựng môi trường tích cực: Gia đình, trường học và xã hội nên là nơi an toàn, đầy yêu thương để trẻ em và người lớn cảm thấy được chấp nhận và hỗ trợ.
• Hướng dẫn cách đối phó với căng thẳng: Học cách giải quyết vấn đề một cách lành mạnh thông qua thiền, yoga, nghệ thuật, hoặc các hoạt động thể chất.

Kết luận

Self-harm không phải là một hành vi mà chúng ta có thể phớt lờ hay xem nhẹ. Nó là lời cầu cứu âm thầm từ những người đang phải đối mặt với đau khổ nội tâm. Bằng cách nhận diện và hỗ trợ kịp thời, chúng ta có thể giúp họ tìm được con đường chữa lành và tái kết nối với cuộc sống. Nếu bạn hoặc người thân gặp vấn đề liên quan đến self-harm, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia tâm lý hoặc các tổ chức hỗ trợ sức khỏe tâm thần.